Konsultacje psychologiczne – kiedy udać się do specjalisty?

Nie ulega wątpliwości, że obecnie zmagamy się na całym świecie z kryzysem zdrowia psychicznego, a w Polsce sytuacja wcale nie wygląda lepiej. W momencie kiedy piszę ten artykuł, średnio co u czwartego Polaka (26,46%) rozpoznano przynajmniej raz w życiu zaburzenie zdrowia psychicznego, w czasie minionych 12 miesięcy takie zaburzenie stwierdzono u 7,93% Polaków, a w ostatnim miesiącu u 3,52%¹. Sytuacja jest – pisząc wprost – fatalna i niestety stale się pogarsza. Dlatego w dzisiejszym artykule chcę przybliżyć Wam tematykę poszukiwania pomocy psychologicznej, a konkretnie odpowiedzieć na pytanie: na czym polega konsultacja psychologiczna? Dlaczego warto się na nią udać? Kiedy wsparcie psychologiczne staje się koniecznością? Czym poradnictwo psychologiczne różni się od psychoterapii? A także, dlaczego nie trzeba bać się psychologa?

Konsultacje psychologiczne – dlaczego warto udać się po poradę?

Pytanie to może wydawać się oczywiste, a nawet wręcz banalne, ale w rzeczywistości wcale takie nie jest. Wiele osób ma bowiem nadal błędne przekonania na temat tego, jak wygląda konsultacja psychologiczna i kiedy powinniśmy z niej skorzystać. Zacznę od obalenia, w moim odczuciu, najbardziej szkodliwego przeświadczenia, związanego z udaniem się po pomoc do psychologa:

To, że decydujesz się poprosić o pomoc psychologiczną, nie oznacza, że jesteś osobą zaburzoną, chorą psychicznie, a tym bardziej osobą słabą. Znaczy natomiast, że masz zamiar podejść odpowiedzialnie do swojego życia i zdrowia psychicznego, zamiast wmawiać sobie, że jakoś sobie radzisz, kiedy w rzeczywistości tak nie jest.

Specjaliści są od tego, aby korzystać z ich pomocy – bez znaczenia, czy mówimy o psychologu, lekarzu, prawniku czy o mechaniku samochodowym. W naszym życiu prędzej czy później pojawia się taki moment, w którym przestajemy być samowystarczalni i warto jest ten fakt zaakceptować, bo proszenie o pomoc nie jest oznaką słabości, ale siły. Zresztą jak coś, na co nie każdy potrafi się odważyć, może być słabością?

Kiedy udajesz się po poradę psychologiczną, bierzesz swoje zdrowie psychiczne we własne ręce i pokazujesz sobie, że wykonujesz pierwszy, zwykle najważniejszy krok w tym kierunku. Często słyszę, że ktoś decyduje się na wizytę po dłuższym zwlekaniu, po czym żałuje, że robi to tak późno. Przypomina mi to trochę sytuację z psującym się autem, kiedy jego właściciel udaje się po pomoc do mechanika, gdy nie da się już tym autem jeździć. Czy nie warto byłoby zrobić to wcześniej, żeby oszczędzić sobie dodatkowych wydatków i stresu oraz aby nie zostać uziemionym przez dłuższy czas? Myślę, że rozumiesz metaforę samochodu. 😉

Ponadto w 2023 roku opublikowano wyniki ogromnej metaanalizy, która wykonana została na podstawie 223 badań sprawdzających skuteczność różnych interwencji psychologicznych. Wyniki pokazały jasno, że interwencje psychologiczne skutecznie pomagają pacjentom w radzeniu sobie z ich problemami². Nie dowodzi to, rzecz jasna, że każdy problem zawsze rozwiążemy w gabinecie psychologicznym albo że każda interwencja kończy się sukcesem. Dowodzi natomiast, że konsultacje psychologiczne są skuteczną metodą radzenia sobie z trudnościami i warto o tym pamiętać.

Kiedy trzeba iść na konsultację z psychologiem?

Kiedy udać się po pomoc do psychologa? Najprostsza odpowiedź mogłaby brzmieć: kiedy czujesz taką potrzebę. Już sam fakt zastanawiania się nad udaniem się po pomoc psychologiczną jest wyraźnym sygnałem, że prawdopodobnie właśnie jej potrzebujesz. W końcu gdybyśmy sobie wystarczająco radzili, nie rozważalibyśmy takiej opcji, prawda?

Uważam, że w niektórych przypadkach wybranie się do poradni jest koniecznością, a w szczególności dotyczy to sytuacji, w których odczuwany ból psychiczny bądź dyskomfort utrudniają nam już znacząco codzienne funkcjonowanie. Intensywne lub przewlekłe odczuwanie niektórych emocji, takich jak na przykład lęk, złość czy smutek, w dłuższej perspektywie może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym chorób psychicznych. Podobnie jest ze stresem, który krótkotrwały działa zwykle mobilizująco, ale na dłuższą metę potrafi dosłownie zniszczyć organizm.

W takich przypadkach nie ma sensu zwlekać, bo cena, którą być może przyjdzie Ci zapłacić, jest wysoka i niewarta energii koniecznej do wyjścia z sytuacji, kiedy ta się jeszcze pogorszy. Zdecydowanie rozsądniej jest udać się po pomoc zawczasu, aby nie doprowadzić do konsekwencji, z którymi poradzenie sobie będzie wymagało dodatkowego nakładu czasu, pieniędzy i przede wszystkim zdrowia psychicznego.

Jak przebiega konsultacja psychologiczna?

Nie istnieje jeden, sztywny schemat prowadzenia konsultacji, którym posługują się wszyscy psycholodzy, jednak można wyodrębnić kilka uniwersalnych elementów składających się na dobrze przeprowadzoną konsultację.

Przede wszystkim rolą psychologa jest wysłuchanie pacjenta i wspieranie go w rozwiązaniu jego problemu. W tym celu psycholodzy na pierwszym spotkaniu zwykle zadają sporo pytań, aby dokładnie określić trudności, z którymi zmaga się taka osoba. Nie ma co ukrywać – zazwyczaj nie są to pytania łatwe dla pacjenta, ponieważ mogą dotykać trudnych dla niego doświadczeń, a także intymnych aspektów jego życia (na przykład relacji z najbliższą rodziną). Pytania te nie mają jednak na celu zaspokojenia zwykłej ciekawości psychologa, ale służą dokładnemu zobrazowaniu sobie środowiska, w jakim funkcjonuje pacjent, aby opracować zindywidualizowaną strategię pomocy. Co ważne, takie konsultacje wstępne (czasem nazywana diagnostycznymi) mogą trwać nawet do kilku spotkań – wszystko zależy od tego, jak złożony jest problem, z którym zgłasza się dana osoba.

Po zebraniu wystarczającej liczby informacji, psycholog postara się wspólnie z Tobą znaleźć najlepsze wyjście z problematycznej sytuacji i doradzić, co warto byłoby zrobić, aby podnieść jakość Twojego życia, która została obniżona wskutek tych problemów. Jeżeli okaże się to konieczne – po rozpoznaniu, że odczuwany przez Ciebie dyskomfort jest związany z zaburzeniami lub chorobami psychicznymi, takimi jak na przykład depresja czy zaburzenia lękowe – psycholog pokieruje Cię także do odpowiednich specjalistów, takich jak psychiatra lub psychoterapeuta.

Konsultacje psychologiczne dla dzieci wyglądają zwykle nieco inaczej, ponieważ im młodsze jest dziecko, tym większą wagę psycholog przywiązuje do obserwacji jego zachowania. Jeżeli psycholog sprawdza funkcjonowanie dziecka pod kątem postawienia konkretnej diagnozy (na przykład ADHD, spektrum autyzmu czy zaburzeń integracji sensorycznej), zazwyczaj wykonuje też inne testy niż w przypadku dorosłych. Jednak niezależnie od tego, z którym problemem zgłaszamy się do psychologa oraz czy konsultacja dotyczy dziecka, czy dorosłego, to cel pomocy psychologicznej jest zawsze ten sam – pomoc pacjentowi w poradzeniu sobie z problemami natury psychicznej, z którymi się zmaga.

Konsultacja psychologiczna a psychoterapia

Konsultacje psychologiczne to nie to samo co psychoterapia, jednak wiele osób nadal nie wie, czym różnią się te dwie formy pomocy. Dlatego w tym punkcie wskażę na występujące pomiędzy nimi różnice.

Tytuł psychologa otrzymuje osoba, która ukończyła pięcioletnie studia magisterskie z psychologii oraz obroniła tytuł magistra. Psychoterapeuta zaś to tytuł nadawany po ukończeniu studiów podyplomowych (zwykle czteroletnich), który uprawnia do prowadzenia psychoterapii. Aby być psychoterapeutą, nie trzeba być psychologiem (choć bardzo często psychoterapeuci posiadają tytuł psychologa). Zarówno psycholog, jak i psychoterapeuta nie są lekarzami, co oznacza, że nie mogą wypisywać recept na leki psychiatryczne (to zaś może robić tylko lekarz psychiatra).

Do psychologa udajemy się zwykle jako do specjalisty pierwszego kontaktu, który wysłucha nas i pomoże nam znaleźć wyjście z trudnej sytuacji. Czasem psycholog posługuje się także testami psychologicznymi, aby móc lepiej rozpoznać źródło naszych problemów. Jego główną rolą jest diagnozowanie, wysłuchanie pacjenta, psychoedukacja oraz pomoc w znalezieniu najlepszego rozwiązania w danym momencie.

Psychoterapeuta zaś leczy konkretne zaburzenia i choroby psychiczne (takie jak na przykład depresja, stany lękowe, bezsenność czy zaburzenia odżywiania). Jako że zajmuje się on poważniejszymi stanami, współpraca pomiędzy nim a pacjentem może trwać też zdecydowanie dłużej (od kilku tygodni do kilku lat – w zależności od problemu, z którym się zmagamy, oraz od nurtu, w którym pracuje dany psychoterapeuta). Do psychoterapeuty powinniśmy zostać skierowani przez psychologa, kiedy ten zdiagnozuje u nas poważniejsze zaburzenie lub chorobę psychiczną.

Nie warto bać się psychologa

Psycholog, podobnie jak każdy inny specjalista, jest od tego, aby nam pomóc. Wizyta u niego z pewnością będzie się wiązać z odkryciem przed nim mniejszej bądź większej części naszego życia, co nie zawsze jest łatwe. Warto jednak pamiętać, że robimy to, aby rozwiązać gnębiący nas problem i ostatecznie podnieść jakość naszej egzystencji.

Przypomniały mi się pewne słowa amerykańskiej psycholożki i psychoterapeutki Virginii Satir, które moim zdaniem dobrze podsumowują cel pomocy psychologicznej:

Życie nie toczy się tak, jak powinno, ale jest takie, jakie jest. Sposób, w jaki radzisz sobie z tym faktem, stanowi całą różnicę.

Rola pomocy psychologicznej skupia się właśnie na uświadomieniu pacjentowi tej różnicy i jego poczucia wpływu na sytuację. Często bowiem patrzymy na nią przez pryzmat swoich obaw i szkodliwych przekonań, nie wiedząc bądź nawet nie dostrzegając tego, że rozwiązanie jest na wyciągnięcie ręki. Porady psychologiczne pomogą nam spojrzeć na problem z innej perspektywy. Umożliwią zwiększenie samooceny i poczucia własnej wartości. Sprawią, że zaczniemy dostrzegać swoje zasoby, które mogą nas wesprzeć w rozwiązaniu problemu. I wreszcie pozwolą nam się zwyczajnie wygadać i w bezpiecznych warunkach, bez krytyki oraz oceny, zrzucić balast zmartwień, które dusimy w sobie.

Zdecydowanie nie warto bać się psychologa.