Stoicyzm – jak praktykować bycie spokojnym?

W świecie pełnym chaosu, zmienności i niepewności stoicyzm jawi się jako filozofia, która obiecuje wewnętrzny spokój i kontrolę nad emocjami. Opiera się na założeniu, że choć nie możemy kontrolować zdarzeń wokół nas, to mamy pełną władzę nad naszym podejściem do nich. Ta starożytna szkoła myślenia, rozwijana przez filozofów: Zenona z Kition, Senekę, Epikteta i Marka Aureliusza, zachwyca prostotą i uniwersalnością zasad, które można stosować na każdym etapie życia.

Dlatego w dzisiejszym artykule odpowiem na pytania: co to jest stoicyzm, jakie są założenia stoicyzmu, kim jest praktykujący stoik, na czym polega stoicyzm i jak Ty możesz się nim stać, aby osiągnąć przysłowiowy stoicki spokój.

Stoicyzm – filozofia spokoju

Definicja stoicyzmu nie jest taka oczywista. Filozofia ta narodziła się w III wieku p.n.e. w starożytnej Grecji jako odpowiedź na pytania o sens życia i radzenie sobie z cierpieniem. Główne założenie stoicyzmu to rozdział między rzeczami, które są od nas zależne, a tymi, które nie są. Stoicy zachęcali, by skupić się na własnych reakcjach, emocjach i działaniach, zamiast martwić się o to, czego nie możemy zmienić.

Według stoików spokój to efekt życia zgodnie z naturą, co oznacza działanie w harmonii z racjonalnością i etyką. Wierzyli, że emocje takie jak gniew, lęk czy złość wynikają z błędnych sądów i niewłaściwego postrzegania rzeczywistości. Stoicyzm uczy, jak te emocje ujarzmić i odnaleźć w swojej przestrzeni trwałą harmonię.

Jakie cechy mają stoicy?

Stoik to osoba, która osiąga wewnętrzną równowagę, żyjąc w zgodzie z trzema podstawowymi filarami tej filozofii.

1. Cnota (arete): Stoicy uznawali cnotę za najwyższe dobro. Osoba cnotliwa to taka, która postępuje w sposób mądry, odważny, sprawiedliwy i umiarkowany. Stoik doskonale zdaje sobie sprawę, że istnieje na tym świecie tylko raz, więc chce przeżyć to życie w możliwie najlepszy sposób. Według stoików, materia jest obojętna sama w sobie, a jedynie nasz rozum i cnota nadają jej właściwą wartość.
2. Samokontrola: Stoicy potrafią panować nad swoimi emocjami, uznając, że nadmierne afekty przeszkadzają w rozsądnym działaniu. Budowanie postawy wpływu poprzez rozwój samokontroli pomaga nam także w budowaniu codziennego szczęścia.
3. Akceptacja: Kluczową cechą stoików jest umiejętność akceptowania, a więc także doceniania rzeczy, które dzieją się poza ich kontrolą. Ze stoickich pism wiemy, że klucz do szczęścia leży w akceptacji rzeczy, na które nie mamy wpływu. To podejście wyraża znane powiedzenie Epikteta, który mówi: nie sądź, że rzeczy są takie, jakimi się wydają. Stoicyzm, jako filozofia nurtu hellenistycznego, podkreśla znaczenie życia w zgodzie z naturą i rozumem.

Stoicy dążą do równowagi pomiędzy rozumem a emocjami, praktykując dystans do tego, co ich dotyka, ale pozostając zaangażowanymi w życie i obowiązki. Równie duże znaczenie ma dla niego prawda, co prowadzi do odrzucania kłamstwa i zafałszowania.

Jak żyć według stoickich idei?

Jak być stoikiem? Praktykę możemy podzielić na tę codzienną oraz na techniki, które opracowali i praktykowali starożytni stoicy. Zarówno jedna, jak i druga część praktyki jest ważna, jeżeli chcemy na poważnie zacząć praktykę stoicyzmu.

Oto przykłady codziennej praktyki stoickiej:

• Poranna refleksja: zaczynaj dzień od zastanowienia się, co możesz dziś kontrolować, a co jest poza twoim wpływem. Przygotuj się na trudności i nieprzewidziane okoliczności, które mogą nadejść, i zaakceptuj je jako część życia.
• Wieczorna medytacja: na koniec dnia zastanów się, co poszło dobrze, a co można poprawić. Samoocena i uczenie się na błędach są kluczowe w stoickiej praktyce, a taki rytuał pozwala nam uświadomić sobie, co możemy robić jeszcze lepiej.

A oto przykładowe techniki stoickie:

• Negatywna wizualizacja: W trudnej sytuacji wyobraź sobie najgorszy możliwy scenariusz, który może pomóc Ci dojrzeć irracjonalność lęku, a co za tym idzie, oswoić go i przestać się martwić.
• Dystans emocjonalny: stoicy radzą, by patrzeć na wydarzenia z perspektywy obiektywnej, zamiast poddawać się gwałtownym uczuciom. W tym celu możesz skupiać się na faktach, a nie na emocjach zrodzonych z Twoich subiektywnych przekonań. Zrodzi to większe zadowolenie z siebie nawet w trudnej sytuacji.
• Działanie z rozmysłem: Możliwie każdy czyn powinien być świadomy i zgodny z cnotą (a więc mądry, odważny, sprawiedliwy i zgodny z umiarem).

Dlaczego warto żyć według tej filozofii?

Stoicyzm przynosi korzyści zarówno w życiu codziennym, jak i w chwilach kryzysu. Oto kilka powodów, dla których warto stosować jego zasady:

• Spokój umysłu: stoicyzm uczy, jak radzić sobie z trudnościami, minimalizując niepotrzebne cierpienie. Dzięki praktykom stoicyzmu uczymy się osiągać większą samokontrolę, co często znacząco wpływa na jakość naszego życia, na samopoczucie, samoocenę i ogólne poczucie szczęścia.
• Lepsze relacje: dzięki samokontroli stoicy potrafią unikać konfliktów i działać w duchu współpracy. To z kolei sprawia, że jesteśmy w stanie budować więcej lepszych i głębszych relacji.
• Wytrwałość: stoicyzm pomaga przetrwać przeciwności losu z podniesioną głową. Dzięki niemu uczymy się dostrzegać własne poznanie, co sprzyja obiektywizmowi. On z kolei jest szczególnie ważny, kiedy uczymy się przeciwstawiać trudnościom.
• Moralna jasność: życie zgodne z cnotą daje poczucie sensu i spełnienia. Ze spokojną głową możemy myśleć bardziej „trzeźwo” w sytuacjach kryzysowych, ale też na co dzień, co ma bezpośrednie przełożenie na podejmowanie lepszych decyzji.

Stoicyzm w relacjach

Stoicyzm oferuje praktyczne wskazówki dotyczące budowania zdrowych relacji.

Stoik w relacjach odznacza się pewnymi konkretnymi cechami i zachowaniami. Przede wszystkim unikamy impulsywności, co ma bezpośrednie przełożenie na jakoś relacji. Stoicy uczą, by nie reagować na gniew czy frustrację drugiej osoby emocjonalnie, lecz z dystansem i spokojem. Praktykując stoicyzm rozwijamy także empatię. Gdy rozumiemy, że każdy działa według swojego postrzegania świata, łatwiej nam zachować cierpliwość i wybaczać, co pomaga rozwijać stoicyzm w związku. Zaczynamy również akceptować odmienność. Stoicy podkreślają, że nie mamy kontroli nad tym, co myślą i robią inni, ale możemy kontrolować własne reakcje. Dzięki temu łatwiej nam zrozumieć czyiś punkt widzenia.

Marek Aureliusz pisał: „Każdy człowiek ma swoją duszę, swoje myśli, swój umysł. Nie bądź niewolnikiem cudzych opinii”. To doskonała rada na budowanie relacji opartych na szacunku i autonomii.

Stoicyzm w historii

Stoicyzm wpłynął na życie i myślenie wielu wielkich postaci, których dzisiaj znamy jako wielkich stoików. Oto kilka najbardziej znanych przykładów przedstawicieli stoicyzmu:

• Marek Aureliusz: rzymski cesarz, który napisał „Rozmyślania” – osobiste refleksje nad stoickim życiem (swoją drogą, bardzo Wam polecam tę książkę!). Mimo ogromnej władzy Marek Aureliusz był przykładem pokory i oddania cnotom. To także jedyny rzymski cesarz tak silnie związany ze stoicyzmem.
• Seneka: filozof i doradca cesarza Nerona, który uczył, jak osiągnąć spokój, nawet w obliczu śmierci. Był on dość kontrowersyjnym filozofem, ponieważ łączył praktykowanie mądrości stoickich z życiem politycznym starożytnego Rzymu.
• Epiktet: uwolniony niewolnik, który stworzył praktyczny przewodnik stoickiego życia, pokazując, że filozofia ta nie zna barier społecznych. Epiktet uważany jest za mędrca, będącym jednym z „ojców” stoicyzmu.

Stoicyzm wywarł znaczący wpływ na rozwój chrześcijaństwa, zwłaszcza w obszarze etyki i postawy wobec cierpienia. Stoickie ideały cnoty, samodyscypliny i życia zgodnie z naturą znalazły odzwierciedlenie w chrześcijańskiej koncepcji moralnego postępowania oraz dążenia do doskonałości duchowej.

Chrześcijaństwo przejęło także stoicką ideę akceptacji nieuniknionych trudności i zachowywania wewnętrznego spokoju w obliczu cierpienia, widząc je jako próbę wiary i drogę do wyższych celów. Wiele stoickich tekstów, takich jak „Rozmyślania” Marka Aureliusza czy nauki Epikteta, zawiera wartości zbieżne z chrześcijańską teologią, co przyczyniło się do ich integracji w myśli wczesnochrześcijańskiej.

Współczesny stoicyzm

Filozofia stoicyzmu przeżywa dziś odrodzenie jako praktyczna filozofia życiowa dostosowana do wyzwań współczesnego świata. W dobie szybkiego tempa życia, presji społecznej i niepewności, jego zasady oferują narzędzia do radzenia sobie ze stresem i zachowania spokoju. Współczesny stoicyzm kładzie nacisk na rozwój samokontroli, świadomości, na reagowanie na trudne sytuacje oraz akceptację rzeczy, których nie możemy zmienić, co ma oczywiście zbawienny wpływ na współczesnego człowieka.

Popularność zdobyły prace autorów takich jak Tim Ferriss czy Ryan Holiday, którzy pokazują, jak stosować stoickie zasady w codziennym życiu i biznesie, co pomaga nam również praktykować stoicyzm w pracy. Cechy stoicyzmu przenikają również do psychologii, inspirując techniki terapeutyczne, jak np. terapia poznawczo-behawioralna, która bazuje na idei kontrolowania własnych myśli i emocji. To filozofia ponadczasowa, która pomaga ludziom odnaleźć równowagę, skupiając się na tym, co ważne i możliwe do osiągnięcia. Dla współczesnego człowieka stoicyzm staje się drogą do wewnętrznego spokoju w świecie pełnym chaosu.

Na koniec podzielę się pewnym prywatnym wątkiem z mojego życia, a mianowicie, stoicyzm wywarł na mnie tak wielki wpływ, że zdecydowałem się… wytatuować portret Marka Aureliusza na moim ramieniu. Jego dumna postać, jako wielkiego cesarza praktykującego mądre wartości, codziennie przypomina mi o kierunku, w którym podążam. Łatwo bowiem zapomnieć o praktykach stoickich w szczególności, kiedy kierują nami silne emocje. Stoicyzm przypomina nam, że jest jeszcze druga strona monety – ta bardziej racjonalna, spokojna i opanowana. Oczywiście trudno nam będzie osiągnąć pełny stoicki spokój, rozumiany jako niewzruszenie i racjonalne podejście do każdej sytuacji. Myślę jednak, że ta codzienna walka – wewnętrzna, ze swoimi własnymi słabościami – jest tą najważniejszą i najbardziej znaczącą walką, która buduje naszą prawdziwą siłę.

I o tym codziennie przypomina mi postać wielkiego stoika, Marka Aureliusza.