Wyobraź sobie, że masz przyjaciela, który jest z Tobą przez cały czas i pokazuje Ci on, co jest dla Ciebie ważne, z jakiego powodu czujesz określone emocje czy co kierowało Tobą podczas podejmowania konkretnych decyzji. Posiadanie takiego przyjaciela, który nieustannie troszczy się o Ciebie i wspiera Cię, byłoby z pewnością czymś wspaniałym i wyjątkowym, prawda?
Mam dla Ciebie dobre wieści. Naprawdę masz takiego przyjaciela.
Jest on z Tobą przez cały czas, nawet teraz kiedy czytasz ten artykuł. Nie jest to przyjaciel w formie drugiego człowieka, ale Twój wewnętrzny dialog, kierowany świadomą introspekcją. Wystarczy tylko, że pozwolisz mu dojść do głosu i właściwie go ukierunkujesz, aby Cię wspierał.
Dlatego dzisiejszy artykuł poświęcę odpowiedzi na następujące pytania: Co to jest introspekcja? Jakie korzyści płyną z jej stosowania? Jakie znaczenie ma introspekcja w psychologii? Jak się jej nauczyć? Zapraszam!
Co to jest introspekcja?
Podczas myślenia o introspekcji lubię używać określenia „uczenie się siebie”, ponieważ moim zdaniem ten zwrot doskonale oddaje najważniejszą wartość z jej stosowania. Łacińskie słowo introspectio, z którego się wywodzi, oznacza w dosłownym tłumaczeniu „zaglądanie do wnętrza” i dokładnie określa definicję introspekcji.
Introspekcja to wnikliwa obserwacja, a następnie analiza swoich myśli, emocji i zachowań. Dzięki introspekcji możemy zrozumieć, dlaczego reagujemy w określony sposób. Dzięki zrozumieniu, pogłębia się nasza świadomość. A tam gdzie mamy większą świadomość, mamy też większe poczucie wpływu.
Jeżeli jesteś introwertykiem, to istnieje spore prawdopodobieństwo, że masz już silnie rozwiniętą introspekcję. Introwertycy naturalnie stosują introspekcję, jako sposób na funkcjonowanie. Jeżeli zaś nie jesteśmy introwertykami, to istnieje spore prawdopodobieństwo, że musimy dopiero nauczyć się introspekcji. A warto to zrobić, bo kiedy nie zaglądamy do swojego wnętrza i nie analizujemy go, oddajemy kontrolę procesom nieświadomym, co może oddziaływać na naszą niekorzyść. Dlatego zdecydowanie warto praktykować sztukę introspekcji.
Na czym polega introspekcja?
Podczas introspekcji zagłębiamy się w swoją psychikę, aby odkryć, z czego wynika dany proces myślowy lub emocjonalny. Zaczynamy analizować konkretny element psychiczny, aby dowiedzieć się, z czego wynika. Każda nasza myśl, emocja lub zachowanie jest jedynie informacją, w pełni neutralną i przez to właśnie tak cenną. Celem introspekcji jest odkrycie znaczenia tej informacji.
Czy w większości przypadków wiesz, z jakiego powodu myślisz w określony sposób? Czy potrafisz powiedzieć, dlaczego w jednych sytuacjach jesteś nastawiony optymistycznie, a w innych pesymistycznie? Czy wiesz dlaczego reagujesz złością na konkretne sytuacje, a na inne nie? Co jest czynnikiem aktywującym Twoje emocje? Jeżeli na większość z tych pytań Twoja odpowiedź jest zaprzeczająca, to prawdopodobnie nie utrzymujesz kontroli nad swoimi reakcjami emocjonalnymi w codziennym życiu.
Właśnie dlatego umiejętność introspekcji powinna być obowiązkowym narzędziem w arsenale osoby dbającej o własny rozwój osobisty i o swoje zdrowie psychiczne. W szczególności kiedy mówimy o tym drugim. Dobra kondycja psychiczna bez umiejętności wglądu w siebie jest praktycznie niemożliwa. To dlatego, że nasz stan psychiczny jest bardzo mocno powiązany z poczuciem kontroli nad swoim nastawieniem czy emocjami. Bez umiejętności przyglądania się swoim wewnętrznym zasobom nie jesteśmy w stanie skutecznie o nie zadbać, a więc utrzymać zdrowia psychicznego na wysokim poziomie.
Umiejętność introspekcji może być wspaniałym nauczycielem
Introspekcja prowadzi do większej samoświadomości. Pozwala nam zauważyć to, czego nie zauważaliśmy do tej pory. Kiedy na przykład przyglądamy się swoim emocjom, to dzięki introspekcji uczymy się również rozpoznawania sytuacji, które je aktywują. Kiedy w naszej głowie zrodzą się pesymistyczne myśli, my automatycznie zaczniemy szukać powodów, przez które myśli te się pojawiły i jaka stoi za nimi informacja. Być może czegoś aktualnie się obawiamy? Może nie wierzymy wystarczająco w siebie? Każda tego typu analiza jest źródłem cennych informacji, które możemy później wykorzystać do dalszego rozwoju osobistego. To właśnie jest świadoma nauka siebie poprzez introspekcję, czyli przyglądanie się sobie, a następnie poznanie i analizowanie własnych wniosków.
W pewnym sensie introspekcja staje się w takim wypadku autoterapią. Kiedy wybierzemy się na przykład na konsultację psychologiczną, to psycholog prawdopodobnie zada też pytanie o znaczenie naszych procesów myślowych i emocjonalnych. Będzie starał się zwracać uwagę na przyczyny, ale też konsekwencje naszego zachowania, aby pogłębić naszą samoświadomość. Będzie pomagał nam odnaleźć związki przyczynowo skutkowe pomiędzy naszymi myślami, emocjami i zachowaniami, aby uświadomić nam ich wzajemny wpływ na siebie. Mówiąc wprost, najprawdopodobniej będzie uczył nas introspekcji.
Dlatego introspekcja jest wspaniałym narzędziem pogłębiającym własną samoświadomość. Jest ona sposobem, dzięki któremu możemy odkrywać siebie, świadomie doświadczać świata i budować autentyczność. Introspekcja staje się w pewnym sensie wspaniałym nauczycielem, od którego warto czerpać jak najwięcej.
Introspekcja na co dzień
Jak można na co dzień pracować z introspekcją? To bardzo proste. Jako że jedyne czego potrzebujesz, to dostęp do swojego umysłu, możesz więc korzystać z niej praktycznie przez cały czas.
Na początek wystarczy, że będziesz w trakcie dnia zastanawiać się nad informacjami płynącymi z Twojego umysłu i zastanawiać się nad ich znaczeniem. Możesz zastanawiać się nad znaczeniem myśli. Możesz też identyfikować emocje, które aktualnie czujesz. I w końcu, możesz zastanawiać się nad sensem i znaczeniem swojego działania, aby sprawdzić, czy faktycznie popycha Cię ono w kierunku, do którego dążysz.
Aby wyrobić nawyk introspekcji, bardzo często polecam metodę karteczek. W kilku najczęściej odwiedzanych przez Ciebie miejscach w Twoim domu porozklejaj karteczki z różnymi pytaniami: „Jak się teraz czuję?”, „O czym aktualnie myślę?”, „Jakie odczucia płyną z mojego ciała?”, „Z jakiego powodu czuję akurat taką emocję i o czym mi ta emocja mówi?”. Są to oczywiście tylko przykłady.
Osobiście bardzo lubię zastanawiać się nad odpowiedziami na powyższe pytania podczas spacerów. To dlatego, że wtedy mogę w pełni skupić się na sobie i się zrelaksować. Połączenie zmiany otoczenia na naturę, ze spokojnym oddychaniem i aktywnością fizyczną, są dla mnie idealnym sposobem na ćwiczenie wglądu w siebie.
Poprzez introspekcję do większej samoświadomości
Dlaczego introspekcja jest tak dobrym ćwiczeniem pozwalającym zyskiwać coraz większą kontrolę nad swoimi myślami, stanami emocjonalnymi i zachowaniami?
Dlatego że stosując ją, pogłębiamy własną samoświadomość, a tym samym lepiej rozumiemy to, co się w nas dzieje. Świadomość moglibyśmy porównać do latarki w ciemnym pokoju, gdzie ciemny pokój jest metaforą podświadomości. Latarka ta kieruje strumień światła jedynie na określone obiekty i oprócz ich, nie jesteśmy w stanie dostrzec nic innego. Podobnie jak my na co dzień, jesteśmy świadomi jedynie tych myśli, emocji i zachowań, na które rzucamy światło latarki. Pozostałe jednak nie znikają, a funkcjonują w nieświadomości. Kiedy jednak zaczynamy spoglądać na to, co nieświadome, zaczynamy także w coraz większym stopniu uświadamiać sobie te elementy. Co za tym idzie, introspekcja jest świetnym sposobem na pogłębianie własnej samoświadomości.
Na im więcej obiektów w naszej nieświadomości rzucamy światło, tym bardzo świadome się stają, a co za tym idzie, zaczynamy zyskiwać nad nimi stopniową kontrolę, bo lepiej rozumiemy ich znaczenie. Świetnie oddaje to piękny cytat szwajcarskiego psychiatry i psychoanalityka, Carla Gustava Junga:
Dopóki nie uczynisz nieświadomego świadomym, będzie ono kierować Twoim życiem, a Ty będziesz nazywać to przeznaczeniem.
I dokładnie w tym pomaga nam introspekcja.
Jak pracować nad sobą przez introspekcję?
Omówiliśmy już całą teorię. Pora zastosować introspekcję w praktyce i pomoże Ci w tym ćwiczenie, które zamieściłem dla Ciebie poniżej.
Ćwiczenie (ok. 15 min):
- Usiądź w wygodnej pozycji, połóż się albo wyjdź na spacer.
- Zacznij kierować swoją uwagę ku swojemu wnętrzu. Zwracaj uwagę na swoje myśli i emocje lub pomyśl nad wybranym zachowaniem.
- Zacznij obserwować to, na czym skupiasz uwagę. Jeśli skupiasz się na emocjach, obserwuj je po prostu niczym piękne dzieło sztuki. Jeśli obserwujesz swoje działania, przyglądaj się myślom i emocjom, które im towarzyszą. Zobacz wszystkie szczegóły, bez żadnego interpretowania lub analizowania.
- Dopiero po dłuższej chwili takiego przyglądania się zacznij analizować to, co obserwujesz: Co aktywuje te myśli? Jakie emocje odczuwasz, kiedy analizujesz swoje zachowania? O czym Ci te emocje mówią? Jak wpływają one na Twoje ciało? Zadawaj sobie jak najwięcej pytań. i poszukuj w sobie odpowiedzi na nie.
Możesz także zaplanować czas na introspekcję, na przykład raz w tygodniu po 15 minut albo 10 minut co wieczór. Wybierz dogodną dla siebie formę i intensywność, ale co najważniejsze praktykuj. Praktykowanie introspekcji moglibyśmy określić jako pewnego rodzaju forma medytacji, ponieważ posiadają one cechy wspólne. Medytacja także może skupiać się na wglądzie, jednak w jej przypadku częściej staramy się po prostu obserwować i nie analizować. Medytacja także skutecznie pomaga rozwijać wgląd w siebie, o czym więcej pisałem w artykule dotyczącym medytacji, do którego także serdecznie Cię zapraszam.
Podsumowanie
Podsumowując, introspekcja jest wartościową metodą rozwoju osobistego, z której osobiście bardzo lubię korzystać. Aby ją praktykować, wystarczy cierpliwie przyglądać się swojemu wnętrzu, a następnie analizować to, co obserwujemy, aby coraz lepiej rozumieć siebie. Dzięki poznawaniu związków przyczynowo skutkowych pomiędzy różnymi naszymi elementami poznawczymi z czasem zaczniemy zauważać pewne prawidłowości, dzięki którym ostatecznie będziemy w stanie lepiej funkcjonować.
I z czasem, głęboko w to wierzę, zaczniesz dostrzegać tego wewnętrznego przyjaciela, o którym pisałem na początku artykułu i który cały czas jest w Tobie, gotów wspierać Cię w dowolnym momencie. Wystarczy jedynie, że będziesz rozwijać introspekcję, czyli sztukę wglądu w siebie.
